Tropem Kolberga w Będzinie. Etnograficzne badania terenowe Zagłębia Dąbrowskiego

Tropem Kolberga w Będzinie

W trakcie spotkania zaprezentowano wystawę 30 fotografii autorstwa Roberta Garstki i Bartosza Gawlika. Fotografie przedstawiają zwyczaje i tradycje doroczne oraz rodzinne mieszkańców Zagłębia Dąbrowskiego praktykowane współcześnie oraz tradycyjne budownictwo obecne na terenach pogranicza małopolsko – śląskiego. Prezentowane fotografie są jedynie wyborem dokonanym spośród kilkuset wykonanych zdjęć i kilkudziesięciu zamieszczonych na płycie CD podsumowującej zadanie.
Następnie goście mogli zapoznać się z towarzyszącą projektowi stroną internetową (http://tropemkolberga.pl/) oraz wysłuchać podsumowania prowadzonych w ramach zadania badań, koordynowanych przez etnografa Dobrawę Skonieczna – Gawlik.
W trakcie spotkania, na którym obecni byli przedstawiciele władzy, etnografowie, studenci etnologii biorący udział w projekcie oraz regionaliści i mieszkańcy miejscowości na terenie których prowadzone były badania, wywiązała się gorąca dyskusja na temat konieczności kontynuowania tego typu działań na obszarze pogranicza małopolsko – śląskiego i utrwalanie zagłębiowskich tradycji.
Spotkanie umilała muzyka w wykonaniu Kapeli z Mierzęcic.

Projekt „Tropem Kolberga – terenowe badania Zagłębia Dąbrowskiego” był projektem wiele wątkowym. W ramach ministerialnego projektu zaplanowano i zrealizowano kilka działań zmierzających do udokumentowania zwyczajów i obrzędów dorocznych oraz rodzinnych mieszkańców Zagłębia Dąbrowskiego, utrwalenia tradycyjnej architektury i współcześnie praktykowanych zwyczajów.
Pierwszym działaniem był tzw. etap szkolny, czyli krótkie badania etnograficzne pięciu wybranych zwyczajów dorocznych oraz rodzinnych prowadzone przez współpracujące szkoły, ośrodki kultury oraz stowarzyszenia w dziesięciu miejscowościach Zagłębia Dąbrowskiego. Do współpracy zaproszono: Zespół Szkolno – Przedszkolny w Wojkowicach Kościelnych, Gimnazjum im. Marszałka J. Piłsudskiego w Psarach, Ośrodek Kultury
w Koziegłowach, Szkołę Podstawową w Toporowicach, Publiczne Gimnazjum im. Marszałka J. Piłsudskiego w Siemoni, Szkołę Podstawową nr 23 w Dąbrowie Górniczej, Fundację „Stara Szkoła” z Ryczowa – Kolonii, Gminny Ośrodek Kultury w Niegowej, Zespół Szkolno - Przedszkolny w Żelisławicach oraz Zespół Szkół nr 2 w Niegowonicach. Młodzież z tych miejscowości przeprowadziła 79 wywiadów kwestionariuszowych z 83 informatorami. Spośród wszystkich prac wybrano dwie grupy: z Siemoni i Koziegłów, które w ramach nagrody przyjechały do będzińskiego muzeum na warsztaty poruszające tematykę zagłębiowskich tradycji, budownictwa i stroju. Jury, w skład którego wchodziła dyrekcja i pracownicy Muzeum Zagłębia, Regionalnego Ośrodka Kultury oraz etnograf przyznała także nagrodę indywidualną uczniowi z Ryczowa – Kolonii Kamilowi Królikowskiemu.
Drugim zadaniem realizowanym w ramach „Promesy - Kolberg 2014” było przeprowadzenie kwestionariuszowych badań terenowych. Badania te, prowadzone według rozbudowanego kwestionariusza badawczego dotyczącego zwyczajów i obrzędów dorocznych oraz rodzinnych, dobyły się w czerwcu i lipcu br. w 24 wsiach i miejscowościach leżących na terenie zagłębiowskich gmin i parafii (Żelisławice, Koziegłowy, Niegowa, Niegowonice, Tucznawa, Targoszyce / Toporowice, Siemonia, Bobrowniki, Psary, Ogrodzieniec).
Etnografowie zebrali 100 wywiadów z 103 informatorami, niejednokrotnie uzyskując ciekawe informacje pozwalające zaplanować i wykonać dokumentację fotograficzną lub filmową uroczystości kościelnej bądź rodzinnej. W ramach prowadzonych badań pozyskano także fotografie z albumów rodzinnych dokumentujące życie mieszkańców poszczególnych miejscowości. Wśród informatorów, którzy wyraziły ochotę na przyjęcie etnografów
i poświęcenie im kilku godzin na rozmowę, największą grupę stanowiły osoby urodzone
w latach 1931 – 1940 (43 osoby), najstarszy informator miał 98 lat a najmłodsza osoba urodziła się w 1961 roku.
Trzecim etapem projektu przyczyniającym się do dokumentacji obrzędów
i zwyczajów mieszkańców pogranicza małopolsko – sląskiego było wykonanie cyklu fotografii uroczystości kościelnych, zachowań ludycznych oraz obrzędów rodzinnych. Zdjęcia wykonano w 28 miejscowościach leżących na terenie Zagłębia Dąbrowskiego m.in.w Dąbiu, Niegowonicach, Mzurowie, Tucznawie, Psarach, Leśniakach, Koziegłówkach oraz Sączowie.
W ramach ministerialnej Promesy - Kolberg 2014 wykonano również fotografię tradycyjnego budownictwa w 10 zagłębiowskich miejscowościach i dzielnicach - Czeladzi, Górze Siewierskiej, Kolonii Cieśle, Pińczycach, Postaszowicach, Sławkowie, Strzemieszycach, Trzebiniowie, Wierzbicy oraz Winownie. Utrwalono wiele zabudowań o konstrukcji drewnianej, kamiennej, ceglanej lub mieszanej oraz założono karty ze zdjęciem budynku, krótkim opisem i stanem zachowania.
Zgodnie z założeniami projektu wykonano również dokumentację filmową trzech zwyczajów związanych z rokiem obrzędowym: „Misiów” z gminy Niegowa, „Turków”
z Koziegłówek i Winowna oraz procesji w dniu Wniebowzięcia NMP w Niegowonicach.
Obecnie dobiega końca ostatnie zadanie realizowane w ramach „Tropu Kolberga...” mianowicie wykłady i prezentacje w szkołach, ośrodkach kultury i stowarzyszeniach omawiające realizację projektu, wyniki pozyskane podczas badań oraz fotografię wykonane w trakcie etnograficznych wypraw w teren.
Regionalny Ośrodek Kultury w Katowicach już przygotowuje się do kontynuacji realizowanego w roku 2014 projektu mającego na celu dalsze dokumentowanie bogatych tradycji mieszkańców Zagłębia Dąbrowskiego.