Duch w narodzie nie ginie

Wczoraj zakończyły się badania nad tożsamością Zagłębiaków. Dokładne wyniki, opatrzone komentarzem naukowym, poznamy wprawdzie dopiero za dwa tygodnie, ale już dziś przedstawiamy pierwsze ustalenia i wnioski.

Tubylców niewielu

Mało kto potrafi podać cechy odróżniające rodowitego Zagłębiaka od choćby... typowego Ślązaka. Tego nie najłatwiejszego zadania podjęła się Dobrawa Skonieczna-Gawlik z Muzeum Zagłębia wraz z grupą studentów z cieszyńskiego oddziału Instytutu Etnologii i Folklorystyki Uniwersytetu Śląskiego. Ankietę przeprowadzono na reprezentatywnej grupie 60 mieszkańców Będzina. Studenci dobierali swoich informatorów całkowicie przypadkowo.

Wyniki niektórych kwestionariuszy pokazały, że Zagłebiak Zagłębiakowi nierówny...
- Trzy osoby, mieszkańcy Będzina, stwierdziły, że są Ślązakami a nie Zagłębiakami. Dziwne, ale prawdziwe - podkreśla Łukasz Nowakowski.
Wyniki pokazują, że mieszkańcy Zagłębia to w połowie ludność napływowa (z Kielc, okolic Częstochowy) a tylko połowa to Zagłębiacy z dziada pradziada.

Według mieszkańców Będzina najbardziej zagłębiowskimi miejscowościami są Będzin i Dąbrowa Górnicza, a Sosnowiec i Czeladź to regiony graniczne, w których miesza się ludność zagłębiowska i śląska. Natomiast Olkusz i Sławków to miejsca, gdzie kultura typowo zagłębiowska zaczyna nabierać naleciałości typowych dla Małopolski.

Po języku ich poznasz

Ankiety pokazały, że Ślązaka od Zagłębiaka rozróżniamy po języku i podniebieniu...
- Najbardziej wyrazistą cechą odróżniającą jest język z naleciałościami gwarowymi, który usłyszymy w wielu regionach Śląska. W Zagłębiu raczej próżno szukać niemieckich naleciałości językowych - wyjaśnia Dobrawa Skonieczna-Gawlik.
Mimo to ankietowani potrafili znaleźć słowa, które młodzież spod będzińskiego grodu zapożyczyła od kolegów zza Brynicy.
- Na przykład słówko ,kaj" coraz częściej zaczyna występować na tym terenie - wyjaśnia Nowakowski, rodowity Ślązak, który przeprowadzał ankietę.

Antagonizmy między ludnością z lewej i prawej strony Brynicy są w dalszym ciągu żywe, choć według ankieterów niechęć do Zagłębiaków dużo mocniej odczuwalna jest na Śląsku. Zagłębiacy starają się nie pamiętać o historycznych zatargach.

Świadomi historii

- Najwięcej niechęci wobec Ślązaków mają ludzie urodzeni w latach 30. ubiegłego stulecia. Starsi mieszkańcy Zagłębia mają za złe Ślązakom, że ci zbyt wiele czerpali z wrogiej wówczas, niemieckiej tradycji, kultury i języka - dodaje Dobrawa Skonieczna-Gawlik.
Agresja w obustronnych stosunkach odczuwalna jest przede wszystkim podczas meczy piłkarskich, gdzie świadomość terytorialna zaczyna grać naczelną rolę.

Ciekawą tendencją jest również ekspansja śląskiej kuchni na tereny rdzennie zagłębiowskie. Coraz częściej na naszych stołach pojawiają się kluski i inne typowo śląskie potrawy. Wynika to z tego, że tradycyjna kuchnia Ślązaków jest dużo bogatsza i smaczniejsza od ubogiego stołu Zagłębia.
Natomiast na pytanie, co łączy Zagłębiaków i Ślązaków, najczęstsza odpowiedź była dość oryginalna i zaskakująca.

Okazało się, że jest to...

- Targ w Będzinie - mówi Dobrawa Skonieczna-Gawlik
Rzeczywiście, targ jest miejscem najczęstszego mieszania się kulturowego i etnicznego Zagłębiaków i Ślązaków.

W architekturze też inaczej

Domy z podcieniami, które są reliktami architektury rdzennie zagłębiowskiej, dość dobrze zachowały się w Czeladzi. Panorama architektoniczna Śląska w sposób znaczącyróżni się od tej spotykanej w Zagłębiu. Śląsk to głównie robotnicze familoki, których w Zagłębiu trudno znaleźć. Nowoczesną architekturę Zagłębia charakteryzują wielkie blokowiska, jak choćby osiedle Syberka.