Będzin: ciekawa wystawa w Muzeum Zagłębia, dokumentująca dzieje społeczności żydowskiej w mieście

W mieście nazywanym Jerozolimą Zagłębia działały liczne, żydowskie partie polityczne, organizacje kulturalne, kluby sportowe, prasa żydowska. Żydzi byli sąsiadami naszych dziadków i pradziadków, kolegami z podwórka, partnerami w interesach. Brali żywy udział w życiu publicznym i kulturalnych miasta. Dzisiaj pozostały po nich miejsca pamięci, książki, przedmioty obrzędowe i cmentarze.

W 2021 roku Muzeum Zagłębia w Będzinie otrzymało grant przyznany przez Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny w Warszawie na realizację zadania: „Cmentarz żydowski na Górze Zamkowej w Będzinie – cenny zabytek wielokulturowej przeszłości miasta”.

Projektu przedstawia walory kulturowe, jakie posiada cmentarz przy ulicy Podzamcze, będący unikatowym zabytkiem dziedzictwa żydowskiego w mieście. Cmentarze stanowią znakomite źródło informacji o przeszłości lokalnych społeczności żydowskich. Są to zarówno informacje o poszczególnych zmarłych, jak i pokazujące szersze zjawiska dotyczące całej wspólnoty: wierzenia religijne, hierarchię wartości, gusty artystyczne czy też poziom wykształcenia. Ze względu na zapisanie inskrypcji nagrobnych w języku hebrajskim ich treść jest dzisiejszym mieszkańcom Będzina zupełnie nieznana.

W ramach projektu dr hab. Anna Michałowska – Mycielska, pracownik Instytutu Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego, historyk, hebraistka, przetłumaczyła treść inskrypcji nagrobnych z cmentarza na Górze Zamkowej na język polski oraz sporządziła wykaz osób pochowanych na cmentarzu wraz z danymi osobowymi, takim jak imię, nazwisko, imię ojca, data śmierci. Powstała wystawa planszowa, prezentująca cmentarz na Górze Zamkowej – jego historię, specyfikę, typowe motywy zdobnicze oraz teksty inskrypcji wybranych nagrobków.

Cmentarz powstał w lipcu 1831 roku, po epidemii cholery. Grunt pod nekropolię został kupiony od mieszkańców za kwotę 300 zł. Użytkowany był do końca lat 70. XIX wieku. W latach 1999-2000 oraz w 2005 roku na terenie cmentarza przeprowadzona została inwentaryzacja. Dzisiaj część macew osunęła się w dół zbocza, część jest poprzewracanych, z innych zostały się tylko fragmenty.

Wystawa prezentowana będzie w Pałacu Mieroszewskich – siedzibie Muzeum Zagłębia - od stycznia do czerwca 2022 r. Następnie zostanie użyczona do innych zainteresowanych muzeów i instytucji. Prezentacji wystawy w Pałacu Mieroszewskich towarzyszyć będą dwa wykłady: dr hab. Anny Michałowskiej – Mycielskiej - „Inskrypcje na cmentarzu żydowskim w Będzinie” i dra hab. Dariusza Rozmusa - „Motywy zdobnicze na nagrobkach z Góry Zamkowej”. Wykłady zaplanowane zostały w Pałacu Mieroszewskich na 14 stycznia na godz. 10. W związku z niepewną sytuacją epidemiczną termin wykładu może zostać zmieniony, o czym Muzeum Zagłębia poinformuje na swojej stronie internetowej.

Projekt stanowi formę upamiętnienia Żydów będzińskich, przez kilka wieków tworzących wielokulturową historię miasta. Wpisuje się też w szerszą politykę prowadzoną przez Muzeum Zagłębia, mającą na celu ochronę zabytków żydowskiej kultury materialnej w Będzinie - jednym z obiektów Muzeum Zagłębia jest Dom modlitwy „Mizrachi” - oraz popularyzację wiedzy o historii i kulturze Żydów zagłębiowskich.